جبرئیل در قیامت (قرآن)جبرئیل، واژه‌ای عجمی غیر عربی، معرب و به معنای بنده خدا [۱]
مجمع البیان، ج۱ - ۲، ص۳۲۴.
و نام فرشته حامل وحی است. [۲]
تفسیر التحریر و التنویر، ج۱، جزء ۱، ص۶۲۰.
که د ر قرآن به صف آرایی و آمادگی جبرئیل برای اجرای فرمانهای خدا در صحنه قیامت اشاره شده است.۱ - صف آرایی و آمادگی جبرئیلدر آیه ۳۸ سوره نبا به صف آرایی و آمادگی جبرئیل و دیگر فرشتگان برای اجرای فرمانهای خدا در صحنه قیامت اشاره شده است: یوم یقوم الروح و الملـئکة صفـا... «روزی که روح و فرشتگان به صف می‌ایستند و (مردم) سخن نگویند مگر کسی که (خدای) رحمان به او رخصت دهد و سخن راست گوید.» در تفسیر واژه «روح»، احتمالاتی مطرح است که بنا بر یک احتمال، منظور جبرئیل است. [۴]
مجمع البیان، ج۹ - ۱۰، ص۶۴۷.
۱.۱ - قیام روحبدون شک قیام «روح» و «فرشتگان» در آن روز در یک صف، و سخن نگفتن جز به اذن خداوند رحمان، فقط برای اجرای فرمان اوست، آنها در این جهان یز « مدبرات امر» و مجری فرمانهای او هستند، و در عالم آخرت این امر آشکارتر و واضحتر و گسترده تر خواهد بود. و منظور از « روح» در اینجا یکی از فرشتگان بزرگ الهی است که بر طبق بعضی از روایات حتی از جبرئیل برتر است (البته بنا بر یک احتمال، منظور جبرئیل است)، چنانکه در حدیثی از امام صادق علیه‌السّلام می‌خوانیم: «او فرشته‌ای است بزرگتر از جبرئیل و میکائیل»! به هر حال این مخلوق بزرگ الهی در قیامت همراه ملائکه آماده اطاعت فرمان او هستند، چنان هول و اضطراب محشر، همه را فرا گرفته که هیچ کس را یارای سخن گفتن نیست. در حدیثی آمده است که از امام صادق -علیه السلام - در باره این آیه سؤال کردند، فرمود: « روز قیامت به ما اجازه داده می‌شود و سخن می‌گوئیم». راوی سؤال می‌کند در آن روز شما چه می‌گوئید؟ فرمود: «تمجید و ستایش پروردگارمان را می‌کنیم، و بر پیامبرمان درود می‌فرستیم، و برای پیروانمان شفاعت می‌کنیم، و خداوند شفاعت ما را رد نمی‌کند». از این روایت استفاده می‌شود که انبیاء و امامان معصوم نیز در صف فرشتگان و روح قرار می‌گیرند، و از کسانی که به آنها اجازه سخن گفتن و مدح و ثنای خداوند و شفاعت داده می‌شود آنها هستند. ۲ - پیشگاه خداونددر سوره معارج عروج جبرئیل به پیشگاه خداوند، در قیامت مطرح شده است: تعرج الملــئکة و الروح الیه فی یوم کان مقداره... «فرشتگان و روح در روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است به سوی او بالا می‌روند.» ۲.۱ - عروج فرشتگانمسلما منظور از «عروج فرشتگان» عروج جسمانی نیست، بلکه عروج روحانی است. یعنی، آنها به مقام قرب خدا می‌شتابند، و در آن روز که روز قیامت است آماده گرفتن فرمان، و اجرای آن می‌باشند. منظور از «روح» در اینجا همان « روح الامین» بزرگ فرشتگان است که در سوره « قدر» نیز به او اشاره شده است. (مقصود از «روح» در آیه مزبور، جبرئیل است. [۷]
مجمع البیان، ج۹ - ۱۰، ص۵۳۰.
و اما تعبیر به «پنجاه هزار سال» از این نظر است که آن روز بر حسب سالهای دنیا تا این حد ادامه پیدا می‌کند، و با آنچه در آیه ۵ سوره سجده آمده است که مقدار آن را یک هزار سال تعیین می‌نماید منافاتی ندارد، زیرا همان گونه که در روایات وارد شده است در قیامت پنجاه موقف است، و هر موقف به اندازه یک هزار سال طول می‌کشد. ۳ - سخن گفتن جبرئیل در قیامتبنا به سوره نبأ سخن گفتن جبرئیل در روز قیامت، منوط به اذن خداوند است : یوم یقوم الروح والملـئکة صفـا لا یتکلمون الا من اذن له الرحمـن وقال صوابـا. «روزی که روح و فرشتگان به صف می‌ایستند و (مردم) سخن نگویند مگر کسی که (خدای) رحمان به او رخصت دهد و سخن راست گوید.» بنا بر بعضی اقوال، مقصود از «روح» در آیه، جبرئیل است. [۹]
مجمع البیان، ج۹ - ۱۰، ص۶۴۷.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «جبرئیل در قیامت». |